7.) Rasyonel Karar Alma

Rasyonel Karar Alma: Mantıklı Düşünmek İçin Zihnimizi Nasıl Eğitiriz?

Merhaba dostlar,

Bu noktaya kadar epey yol kat ettik, değil mi? Eleştirel düşünme, geçerlilik, mantık hataları, manipülasyon teknikleri ve bilimsel düşünme gibi konulara daldık. Artık yanlış olanı nasıl fark edeceğimizi, bilimsel düşünceyle doğruya nasıl ulaşacağımızı biliyoruz. Ama bir konu daha var ki, hayatımızın her anında karşımıza çıkıyor: Karar alma süreci.

Bazen küçücük kararlar veririz: “Bugün kahve mi içsem, çay mı?”
Bazen de hayatımızı değiştiren büyük seçimler yaparız: “Bu işi kabul etmeli miyim?”, “Bu ilişkiyi sürdürmeli miyim?”, “Bu arabayı mı almalıyım, yoksa diğerini mi?”

Peki, biz bu kararları neye göre veriyoruz? Çoğu zaman duygularımıza, alışkanlıklarımıza ve çevremizin yönlendirmelerine dayanarak karar alıyoruz. Ama bu her zaman en doğru yol olmayabilir. İşte burada rasyonel karar alma teknikleri devreye giriyor.

Bu yazıda şunları konuşacağız:

1. Kararlarımızı ne yönlendiriyor?


2. Daha mantıklı ve sağlıklı kararlar almak için hangi teknikleri kullanabiliriz?


3. Duygularımızı ve mantığımızı nasıl dengeleyebiliriz?



Hadi gelin, zihnimizi daha sağlam kararlar vermek için nasıl eğitebileceğimizi birlikte keşfedelim.


—

1. Kararlarımızı Ne Yönlendiriyor?

Öncelikle dürüst olalım: Çoğu kararımızı mantıkla değil, duygularla alıyoruz.

Bir şey satın alırken, bir işe başvururken ya da bir insanla ilişkimizi sürdürüp sürdürmemeye karar verirken genellikle mantıklı düşünme sürecini es geçiyoruz. Bunun birkaç sebebi var:

Hızlı karar verme eğilimimiz var. (Beynimiz kısa yollar kullanmayı sever.)

Duygularımız bizi etkiliyor. (Kimi zaman öfke, kimi zaman korku, kimi zaman heyecan…)

Alışkanlıklarımıza bağlıyız. (Geçmişte işe yaradıysa, yine işe yarayacağını varsayıyoruz.)

Çevremiz bizi yönlendiriyor. (“Herkes böyle yapıyor, o zaman doğrudur!”)


Ama işin aslı şu: Rasyonel düşünmeyi öğrenirsek, daha iyi seçimler yapabiliriz.


—

2. Rasyonel Karar Alma Teknikleri

Şimdi daha sağlıklı ve mantıklı kararlar alabilmek için kullanabileceğimiz birkaç teknikten bahsedelim.

A. 10/10/10 Kuralı: Gelecekte Nasıl Hissedeceksin?

Bu teknik, özellikle duyguların yoğun olduğu anlarda doğru karar verebilmek için mükemmel bir yöntemdir.

✅ Soru şu:

Bu kararı verdikten sonra 10 dakika içinde nasıl hissedeceğim?

Bu kararı verdikten 10 ay sonra nasıl hissedeceğim?

Bu kararı verdikten 10 yıl sonra nasıl hissedeceğim?


Örnek: “İşten Ayrılmalı Mıyım?”

Diyelim ki işinden memnun değilsin ama ayrılmak konusunda kararsızsın. Eğer 10 dakika içinde düşündüğünde korku ya da rahatlama hissediyorsan, 10 ay sonra özgürlüğün tadını çıkarıyorsan ama maddi zorluklar yaşıyorsan, 10 yıl sonra bu kararı aldığın için mutlu ve gururluysan, belki de bu adımı atmanın zamanı gelmiştir.


—

B. Cost-Benefit Analizi: Artıları ve Eksileri Yaz

Mantıklı bir karar almak istiyorsan en iyi yöntemlerden biri, her şeyi kağıda dökmektir.

✅ Ne yapmalısın?

Karar vermen gereken konu için bir kağıt al.

Ortadan ikiye böl ve “Artılar” ve “Eksiler” başlıklarını yaz.

Her iki tarafa da düşündüğün her şeyi ekle.


Örnek: “Bu Arabayı Almalı Mıyım?”

✅ Artılar:

Daha güvenli.

Daha az yakıt tüketiyor.

Daha konforlu.


❌ Eksiler:

Fiyatı biraz yüksek.

Bakım maliyetleri fazla olabilir.


Sonra hangisi senin için daha önemli? Eğer güvenlik ve konfor senin için fiyatından daha değerliyse, doğru seçimi yapabilirsin.


—

C. “İblis’in Avukatı” Tekniği: Kendine Karşı Çık

Bu teknikte kendini savcı ve avukat gibi ikiye bölüyorsun. Bir tarafın seçimini savunuyor, diğer tarafın karşı çıkıyor.

✅ Ne yapmalısın?

Bir fikri desteklediğin kadar ona karşı çıkmayı da dene.

“Bu yanlış olabilir mi? Eğer öyleyse neden?” diye düşün.

Kendi argümanlarını çürütmeye çalış.


Örnek: “Bu Yatırıma Para Koymalı Mıyım?”

Eğer bir yatırım fırsatıyla karşı karşıyaysan ve sadece kazançlarını düşünüyorsan, kendine şu soruları sormalısın:

“Bu iş ters giderse ne olur?”

“Hangi riskleri görmezden geliyorum?”

“Neden başarısız olabilir?”


Böylece daha sağlam bir karar alabilir ve hata yapma ihtimalini azaltabilirsin.


—

D. Regret-Minimization Framework: Pişman Olmamak İçin Seçim Yap

Jeff Bezos’un meşhur bir yöntemi var: “Eğer bu kararı vermezsem, 10 yıl sonra pişman olur muyum?” diye soruyor.

Örnek: “Hayalimdeki Şehre Taşınmalı Mıyım?”

Diyelim ki hep başka bir şehirde yaşamak istemiştin ama korkuyorsun. Kendine şu soruyu sor:

“Bu kararı vermezsem, gelecekte pişman olur muyum?”


Eğer cevabın “Evet” ise, belki de korkularını bir kenara bırakıp o adımı atma zamanı gelmiştir.


—

3. Duygularımızı ve Mantığımızı Nasıl Dengeleyebiliriz?

Bazı insanlar duygusal kararlar alır, bazıları ise tamamen mantığa dayanır. Ama en sağlıklı kararlar bu ikisini dengeleyen kararlardır.

✅ Ne yapmalısın?

Duygularını tamamen yok sayma, ama onların tek yönlendirici olmasına da izin verme.

Kendine zaman tanı, hemen karar vermek zorunda değilsin.

Rasyonel yöntemleri kullan, ama hislerini de göz ardı etme.


Bazen mantıklı ama mutlu etmeyen bir karar veririz, bazen de duygusal ama riskli bir karar alırız. En iyisi, ikisini bir arada kullanarak uzun vadede bizi mutlu edecek seçimler yapmaktır.


—

Sonuç: Mantıklı Düşün, Ama Hissetmeyi Unutma

Bugün, rasyonel karar alma tekniklerini konuştuk ve öğrendik ki:

✅ Duygular kararlarımızı yönlendirse de, onları mantıkla dengelemeliyiz.
✅ 10/10/10 kuralı, artı-eksi listesi, iblisin avukatı tekniği gibi yöntemlerle daha mantıklı seçimler yapabiliriz.
✅ Pişman olmamak için uzun vadeli düşünmeli, ama anın içinde de mutlu olmayı unutmamalıyız.

Bir sonraki yazımızda, bilişsel önyargıları ve beynimizin bizi nasıl yanılttığını konuşacağız.

Şimdilik hoşça kalın ve doğru seçimler yapmayı unutmayın!