İki Şehrin Hikayesi

Bugün 7 Ocak 2025. Havanın griliğiyle, içimden bir şey yapmak gelmeyen bir gün daha. Aslında çok da önemli değil. Şöyle yazayım, bugün bana dokunan tek şey, Charles Dickens’ın “İki Şehrin Hikayesi” kitabı oldu. Evet, tam olarak o. Yani bazı günler olur ya, hayat biraz flu, biraz gri, ama bir yerden bir roman girer araya. (Yani benim için)Bu da öyle bir andı. Hadi anlatayım, hem kitap hem kendim karışık.

Dickens’ın o meşhur cümlesiyle başlayalım mı? “Zamanların en iyisiydi, zamanların en kötüsüydü…” diye giden o. Hepimizin hayatına bir yerden dokunan bir ifade bu. Gün gelir uyar, gün gelir anlamsız gelir. Kitap, Fransız Devrimi zamanında geçiyor ama sanki dün olmuş gibi. Şöyle düşün: bir yanda Londra, bir yanda Paris. Biri duvarlarına sessizlik asılmış, diğeri öfkeyle kaynıyor. Ve Dickens bu ikisinin arasında gidip geliyor. Hani seninle birisi sohbet eder de birden sesini indirir, sonra tekrar yükseltir ya… roman da tam olarak öyle bir tempo.

Karakterler desen, her biri tek başına oturup uzun uzun dertleşmek isteyeceğin türden. Dr. Manette… İnsana bazen bir kelime dokunur ya, onunki “unutmak”. 18 yıl zindanda kalmış, ayakkabı yapmayla aklını tutmuş, sonra bir gün kızı gelip onu bulmuş. Öyle müthiş sahne filan değil. Daha çok, sırılsıklam bir buluşma gibi. Islak, eski, biraz yıkık. Lucie Manette’i anlatmayacağım fazla. Saf, iyi kalplilik filan… ama fazla parlatmayalım, çünkü bu yazının havası o değil. Lucie’nin güzelliği değil de, onun etrafındaki adamlarda dönen meseleler daha enteresan.

Charles Darnay. Soğukkanlı bir adam. Soyluluğunu bırakmış, “ben bu hayattan çıkıyorum” demiş, sonra eski dünyasına geri çekilmiş. Yani hayata “ben başka biri olacağım” deyip, sonra “neysem oyum” diyenlerin roman versiyonu gibi. Paris’e geri döndüğü an, başına ne geleceğini az çok biliyorsun ama yine de okuyorsun. Hani bazen bir filmi izlerken karakter hata yapar ve “yapma” dersin ama izlemeye de devam edersin. Aynen o.

Sonra Madame Defarge var. Sessizliğin öfkesi. Örgü örerken isimleri yazıyor. Ama bu, devrim örgüsü. Sessiz, sözsüz, ama hep kayıtta. Bir kadının içinde bu kadar kin birikir mi? Evet, birikir. Sebepleri de var. Ama bu kin o kadar sistematik ki… sonunda kendini de örüyor aslında.

Ve Sydney Carton. Yazının asıl adamı en sevdiğim karakter. Kaybedenlerin krallarından. Akıllı ama dağınık. Lucie’ye aşık ama sevemeyecek kadar yorgun. Hayatının bir anlamı olmadığına inanıyor, ama sonra öyle bir hareket yapıyor ki, bir insan kendini ancak bu kadar sessizce kurtarabilir. Fedakarlığın gösteri olmadan yapılanı. “Bu benim hayatta yaptığım en iyi şey” diyor içinden, ve gidiyor. Yani birinin yerine ölmek büyük bir olay, ama onu bu kadar sessiz yapması esas mesele.

Roman boyu “yaşama döndürülmek” fikri var. Dr. Manette için fiziksel, Carton için ruhsal bir dönüş bu. Ama öyle parıltılı değil. Sessiz, köşeye çekilmiş, biraz da unutulmuş bir kurtuluş. Dickens büyük laflar etmeden yazmış. Olanı, olduğu gibi.

Romanı kapattığımda, her şeyin net olduğu bir son olmadı. Belki de bu yüzden iyi. Her şeyin cevabını vermiyor. Bazı şeyler eksik, flu, belki de tamamlanmamış. Hayat gibi. Kimse mutlu sona varmıyor aslında. Sadece yola devam ediyorlar.

Bazısı sustu, bazısı sürgün yedi, kimi öldü, kimi bir çocuğun elinden tuttu. Ama herkes yoluna devam etti. Dickens kimseyi yüceltmiyor, kimseyi yerin dibine de sokmuyor. Hikâyeyi anlatıyor, gerisi sana kalmış. Herkesin kendi gözü var, kendi yargısı. Belki de bu yüzden bazı romanlar okurla değil, kendi kendisiyle konuşur. Bu da onlardan biri.

Hayatın da kendine göre böyle roman gibi ilerlediği anlar var. Düzen bozulur, birileri eski defterleri açar, kimileri yeni bir sayfa arar. Ama sonunda her şey biraz eksik, biraz yarım kalır. Tamamlanmaz ama devam eder. Dickens’ın karakterleri gibi, biz de günü kurtarır, sonra ertesi sabah tekrar kalkarız. Belki biraz yorgun, ama yine de kalkarız.

Bazı romanlar bittikten sonra çok şey değişmez. Ama sen biraz değişmiş olursun. Sanki biri omzuna dokunmuş gibi. İşte o his kalır geriye. Çok söz yoktur, ama biraz fazlası hissedilir. İki Şehrin Hikayesi de benim için biraz öyle oldu.

Sonra düşündüm. Dickens nasıl yazıyor böyle? Cümle kurmak sanki tören gibi. Her kelime ağırbaşlı, aralarındaki virgül bile ceketi ilikli gibi duruyor. Sanki İngiltere’nin kendisi oturmuş yazıyor. Çay soğumadan, masanın üstü düzenli, duvarda saat tıkır tıkır. Ama işin garibi, o kadar düzgünlük içinde sarsıcı şeyler söylüyor. “Bir adam var, ölecek. Hem de başkası için.” Ama öyle bağırmadan, içli içli ağlamadan. Dingin, neredeyse alaycı bir ağırlıkla. Ne çok seviyor karakterlerini, ne de bırakamayacak kadar bağlı. Yazıyor ve bırakıyor. Sanki hiçbirine tutunmuyormuş gibi, ama bir yandan da kimseyi harcamıyor. Böyle bir yazı disiplini, biraz da umursamazlığın kardeşi galiba. “Ne anlatıyorsun?” dersen, bazen sadece yazma biçimi bile hikâyeden daha çok şey anlatıyor. Belki de o yüzden hala okuyoruz Dickens’ı. Çünkü bazı kelimeler yaşlanmıyor.

Bir ara kendi kendime sordum: “Ben Sydney olsam, yapar mıydım?” Yani gerçekten… birinin yerine, hiçbir kazanç beklemeden ölüme yürümek. Kolay romantize edilecek bir hareket gibi duruyor. Ama düşününce, bugünün dünyasında bırak başkası için ölmeyi, sıraya girerken biri önüne geçse sinirleniyoruz. Hadi diyelim birini gerçekten sevdin, peki onun mutlu olması için hayatını bırakır mısın? Ve bunu yaparken kimse bilmeyecek, kimse alkışlamayacak, sadece sen bileceksin. O an. Gerçekten yapar mıyız bunu?

Sanmıyorum. Belki de bu yüzden Carton bu kadar unutulmaz. Çünkü bizde eksik olan bir parçayı taşıyor. Herkesin içinde bir “keşke o kadar cesur olsam” diyen küçük bir yer var ya, işte Carton oraya sesleniyor. Onunla özdeşleşmek zor, ama onların varlığını bilmek iyi geliyor.

Ama işin aslı şu ki, bazen kendimiz için bile fedakarlık yapamıyoruz. Ertelediğimiz kararlar, kaçtığımız yüzleşmeler, kendimize dair söylediğimiz küçük yalanlar… Hepsi biraz konfor uğruna. O yüzden “başkası için ölür müydüm?” sorusu zaten fazla iddialı. Önce “kendim için yaşar mıydım?” sorusunu halletmek lazım galiba. Ama işte, Carton bu soruları da bizim yerimize taşıyor. Biz okuyup düşünüyoruz, sonra gidip su ısıtıyoruz. O ölüyor, ben çay koyuyorum. Denge bu galiba.

Bugün 2 Şubat 2025.  Bu yazıya başlayalı neredeyse 1 ay olmuş bu sürede doğum günümü atlattım yani bu sürede bir yaş daha aldım. Çeyrek asrı devirdim. Değişen bir şey oldu mu? Pek sanmam. Ama artık bazı şeyleri olduğu gibi kabul ediyorum. Belki budur yaşanmak dedikleri. Ne umutla, ne karanlıkla, sadece “olduğu kadar” bir şeyler. Dickens okurken de aynı his: Bazen bir kitap büyük laflar etmeden de insanı durdurabiliyor. Beni durdurdu.

Ve bazı kitaplar sadece susmak için okunur. Sırf iç sesin biraz sussun diye. Bazen karakterleri dinlemezsin bile. Gözün kelime üstünde gezinir, ama aklın başka yerde. O kelimeler ne yapar eder, bir boşluğu doldurur. Sadece bir süreliğine. “İki Şehrin Hikayesi” öyleydi. Çok şeyi anlatmadı, ama bir şekilde benimle kaldı. Belki de bazı kitaplar konuşmaz, yanında durur sadece. Bu da onlardan.

Yani evet, kitap bitti. Ama ben bitmedim. Hayatın ara sayfalarındayım belki. Ne girişteyim, ne sonuçta. Ve bu yazı da, öyle çerçeveli bir cümleyle bitmeyecek. Nokta koymak istemiyorum. Bu da burada dursun. Gerekirse geri geliriz.

Son olarak bugün 30 Mart 2025 iyi bayramlar